تجزیۀ ژنتیکی صفات مرتبط با کیفیت ظاهری و پخت در ارقام مختلف برنج

به منظور ارزیابی وراثت­پذیری، نوع عمل ژن­ها و قابلیت ترکیب ارقام برنج برای صفات مرتبط با کیفیت ظاهری و پخت دانه، نتاج f1 حاصل از تلاقی های مستقیم و معکوس دای آلل کامل 6×6 به همراه والدین، شامل هاشمی، حسنی، شاه پسند، کادوس، واندانا و ir36 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعۀ پژوهشی مؤسسۀ تحقیقات برنج کشور (رشت) در سال زراعی 1390 کشت شدند. صفات تحت مطالعه شامل مقدار آمیلوز، درجۀ حرارت ژلاتینی شدن، طول، عرض و ضخامت شلتوک و نسبت طول به عرض شلتوک (شکل دانه) بود. میانگین مربعات ترکیب پذیری عمومی و خصوصی برای همۀ صفات تحت مطالعه به جز صفت عرض شلتوک معنا دار شد که حاکی از اهمیت هر دو اثر افزایشی و غیرافزایشی در تظاهر صفات بود. اما نقش اثر افزایشی بیشتر از اثر غیرافزایشی ژن­ها بود. نتایج تجزیه و تحلیل گرافیکی هیمن نشان داد که سهم واریانس افزایشی (d) برای صفات طول، عرض، ضخامت شلتوک، شکل دانه و درجۀ حرارت ژلاتینه شدن بیشتر از واریانس غالبیت (h1) بود. تجزیۀ ژنتیکی صفات ذکرشده بیانگر وجود تأثیرات غالبیت ناقص ژن در کنترل این صفات بود که نشان دهندۀ پتانسیل زیاد انتخاب برای این صفات است. برای صفت مقدار آمیلوز، نقش تأثیرات غالبیت ناقص تا کامل ژن ها مشاهده شد، بنابراین استفاده از گزینش و تولید بذر هیبرید برای بهبود کیفیت این صفت، می تواند مدنظر اصلاحگران نبات قرار گیرد. بنابراین، برای اصلاح صفات مرتبط با کیفیت ظاهری و پخت در جمعیت تحت مطالعه، ابتدا می­توان از روش انتخاب برای افزایش ژن­های مطلوب استفاده کرد و سپس برای استفاده از اثر غالبیت ژن­ها از روش دورگ­گیری بهره گرفت. مقایسۀ روش های مختلف گریفینگ در برآورد ترکیب پذیری ارقام نیز نشان داد که استفاده از والدین در تجزیۀ دای آلل، احتمالاً سبب ایجاد اریبی در مقادیر ترکیب پذیری ها خواهد شد و ازاین رو به نظر می رسد روش سوم، و در صورت نبود تأثیرات مادری، روش چهارم گریفینگ، علاوه بر تعداد کمتر تیمارها و هزینه­ها، در ارزیابی ترکیب پذیری ارقام، کاربردی تر و بهتر باشند.